De Eerste Politionele Actie: Operatie PRODUCT
Op 20 juli 1947 begon de Eerste Politionele Actie tegen de republiek. Men wilde voor de 'buitenwacht' (zowel nationaal als internationaal) niet de indruk wekken dat er een grootschalige militaire operatie werd ondernemen (in een telegram van 18 jui 1947 deelde minister Jonkman van Overzeese Gebiedsdelen de landvoogd mee dat de ministerraad hem machtigde tot militair optreden. De richtlijnen hielden o.a. in dat de militaire actie met zo beperkt mogelijk gebruik van militaire middelen moest worden gerealiseerd. De actie behoort te zijn van politionele aard). Het 'oude' KNIL was reeds bekend met deze term blijkens ook het meest gebruikte voorschrift aan het begin van de 20ste eeuw: V.P.T.L., 'Voorschrift, Politiek-Politionele Taak Leger' dat het optreden van de landstrijd-krachten tegen de binnenlandse vijand behandelde (in de voorschriften-serie van de KL verscheen een ongewijzigde herdruk onder nummer 1581).
Ondanks het akkoord van Linggadjati (november 1946, ondertekening maart 1947) bleven de partijen hun eigen agenda volgen. Nederland bleef vast houden aan het uitgangspunt dat er een Verenigde Staten van Indonesië moest komen (reeds het uitgangspunt in de toespraak van H.M. Koningin Wilhelmina van 7 december 1942). En hoewel dit uitgangspunt ook in artikel 2 van het voornoemde akkoord was opgenomen bleek dat het uitvoeren hiervan steeds meer weerstand opriep bij de republikeinse leiders in Djokjakarta. Een V.S. van Indonesië zou namelijk de basis van het eenzijdig uitroepen van de onafhankelijkheid volledig wegrukken. De republiek wilde vanuit haar machtsgebied ,Java en Sumatra, volledige zeggenschap krijgen over de gehele archipel. In de Nederlandse opzet zou de republiek slechts één van de Staten worden. Deze houding leidde er tenslotte toe dat de Nederlandse regering geen basis meer zag om het overleg met de republiek voort te zetten. Men moest met militaire middelen de republiek ertoe zetten uitvoering te geven aan het akkoord.
DOCUMENT -I-
Operationele Directieven van het Hoofdkwartier van de Generale Staf
in Nederlandsch-Indië, Batavia, 16 juni 1947
A. DOEL
1. Het stellen van algemene directieven, rekening houdende met de gewijzigde politiek-militair-economische omstandigheden waaraan bij de uitvoering van toekomstige operatien door troepencommandanten de hand dient te worden gehouden.
B. OVERWEGINGEN
2. Er zijn drie operatieplannen voorbereid, t.w.:
a. Plan PRODUCT (zie lid 3 hierna)
b. Plan AMSTERDAM (zie lid 4 hierna)
c. Plan ROTTERDAM (zie lid 5 hierna)
3 PRODUCT is gericht op:
a. bezetting van gebieden, waaruit economische voordeelen (produkten en voedsel) kunnen worden behaald;
b. het uitoefenen van politieke druk op de republikeinse regeering, om deze te dwingen tot uitvoering van de basisovereenkomst van LINGGIDJATI;
c. bezetting van gebieden, welke bij de verdere politieke onderhandelingen als vuistpand kunnen dienen.
Dit plan omvat in groote lijnen:
a. bezetting van W.JAVA tot de lijn TEGAL-POERWOKERTO-BANJOEMAS-TJILATJAP;
b. eenige gebiedsuitbreiding in de omgeving van SEMERANG
c. bezetting van JAVA's Oosthoek met als west grens de lijn PROBOLINGGO-LOEMADJANG
d. in N.SUMATRA bezetting van het cultuur- en rijstareaal, uiteindelijk begrensd door de S.WAMPOE, het TOBA MEER, TANDJOENGBALAI en de kust;
e. in M.SUMATRA bezetting van de laagvlakte van PADANG;
f. in Z.SUMATRA bezetting van het gebied waarin gelegen de olievelden van de S.V.P.M. en de B.P.M., de BOEKIT ASSAM mijnen, LAHAT, zoomede SOEGIHWARAS en BOETOERADJA.
4. Daarnevens moet worden rekening gehouden met de - waarschijnlijk geringe - mogelijkheid, dat de Regeering om redenen van politieke aard besluit het hart van de republiek direct aan te grijpen en eerst daarna tot bezetting van geheel JAVA over te gaan, hetgeen volledige uitschakeling van het huidige republikeinse regime zou beteekenen. Het in eersten aanleg verkrijgen van economische voordeelen treedt hierbij uiteraard op den achtergrond (plan AMSTERDAM). Dit plan omvat in groote lijn het snel in M.JAVA concentreren van een troepenmacht ter sterkte van een divisie, waarbij de hoofddruk wordt gelegd van O.JAVA uit.
5. Het is ook mogelijk, dat operatien, als bedoeld in lid 3, leiden tot de ineenstorting van de huidige republikeinse regeering, waardoor in het nig niet bezette deel van JAVA een chaos kan ontstaan, welke zou kunnen resulteren in vernielingen op groote schaal van economische bedrijven en openbare werken en ons dwingen tot verdere bezetting van JAVA, door een concentrischen opmarsch naar DJOKJAKARTA-SOERAKARTA, het hart van de republiek.
Mocht dit geval zich voordoen dan zal een combinatie van PRODUCT en AMSTERDAM worden uitgevoerd, waarbij:
a. aanvankelijk PRODUCT op JAVA en SUMATRA in alle zes genoemde gebieden (zie lid 3) dan wel slechts in een nader aan te geven aantal daarvan wordt uitgevoerd.
b. na hergroepering van de strijdkrachten op JAVA snel en concentrisch wordt opgemarcheerd naar DJOKJAKARTA-SOERAKARTA (plan ROTTERDAM). Bij eventueel voorkomende ongeregelmatigheden buiten de operatiegebieden op SUMATRA zullen de troepencommandanten voor elk geval van nadere instructies worden voorzien.
